WULANGAN 2
KASUSASTRAN
I. NYEMAK
Standar
Kompetensi : Mampu memahami dan menanggapi berbagai ragam wacana lisan
tentang bahasa, sastra dan budaya Jawa melalui menyimak informasi dari media
elektronik maupun cerita yang disampaikan secara langsung atau melalui
rekaman.
Kompetensi Dasar : Menyimak dan menanggapi geguritan
Indikator
:
* Menceritakan kembali dengan kata-katanya sendiri mengenai isi geguritan
dalam bahasa jawa denga tingkat tutur krama.
*
Mengidentifikasi ungkapan-ungkapan yang mengandung nilai-nilai budi pekerti
dalam geguritan.
Materi : Geguritan
|
A. Nyemak Geguritan
Geguritan menikasalah satunggaling
wujud asiling kasusastran Jawi gagrag enggal ingkang nggadhahi cakrik
mirunggan. Nanging eman sanget boten kathah tiyang mliginipun para anem ingkang
nggatosaken. Kamangka, geguritan kathah ingkang ngemu suraos luhur, ingkang
mekaten wau saged kawastanan sastra adiluhung. Ing ngelmu kasusastran Yunani,
bab menika saged nggadhahi fungsi dulce (kaendahan) lan fungsi utile
(kagunan/paedah). Satunggaling asiling kasusastran kasebut endah lan sae yen
fungsi kekalih wau saged nyawiji, inggih menika endah yen kawaos lan migunani
tumrap budi pekertining tiyang ingkang maos/ mirengaken.
Cobi geguritan menika kawaosa kanthi
irama ingkang sae! Siswa sanesipun nyemak !
AJA KUWATIR
PAHLAWANKU
Angitane : R. Bambang Nursinggih
Ocehe dhandhang manitir nguntabake
bandhosa
Mrambat lon-lonan lumaku tumuju
girilaya
Kairing swasana tintrim lan wingit
ngayut jiwa
Swara sesenggukan ndudut rasa, saya
agawe nelangsa
Bandhosa kang lagi mondhong layon
Ora perduli apa kang mentas kelakon
Panggah tetep siaga ngenteni
urut-urutane lakon
Nadyan ana udan gludhug ora dipaelu
tetep kukuh santosa
Kang wigati jejibahane mbopong layone
kusumayuda
Tekan pucuk punthuke sasanalaya ora
gawe kuciwa
Aruming kukus ratus ngambar sumebar
kumelun ngekuwung mendhuwur
Kumlebete kembang setaman kacampur
sadana minangka sawur
Kairing swara kidung mbrengengeng
lamat-lamat mangungkung
Mimbuhi rasa sungkawa kang jero
tumrap kang lagi suwung
Sumitra lan sedulur samya manekung
santi puja
Muji lelabuhane pupus puspa kang
kapagut ing rananggana
Katrima minangka amal baktine Ing
Ngarsa Dalem Allah Ta’ala
Uga marang kang kapegatan,
kaparingan kekuwatan iman ora ngglewang
“Aja kuwatir pahlawanku” arep dak
terusake gegayuhanmu
Dak sembadani nganti penjajah oncat
saka pangkoning ibu
Uga mberat reretu kang ngaru biru
warisan kang wiwit semrawut
Najan bakal lampus dadi wadal nusul
sliramu kapundhut ngayun.
( Nursinggih,
2005 )
B. Teges Tembung
Cobi kapadosana tegesipun tembung
manika, saged ningali Kamus Basa Jawi.
1. Dhandhang 9. sungkawa
2. Girilaya 10. sumitra / mitra
3. Bandhosa 11. manekung
4. Kusumayudha 12. puspa
5. Sasanalaya 13. rananggana
6. Dipaelu 14. reretu
7. Ratus 15. ngayun
8. Dana
C. Mangsuli Pitakon
Kawangsulana ngangge basa ingkang
sae !
1. Geguritan dipunwastani puisi
bebas, menapa sebabipun ?
2. Menapa sebabipun geguritan ugi
kawastanan sastra adiluhung ?
3. Fungsi / paedah menapa ingkang saged
kapendhet saking geguritan ?
4. Kadospundi tembung ing geguritan
?
5. Menapa sebabipun geguritan
migunanitumrap tiyang gesang ?
D. Ngandharake Panemu
Kawangsulana adhedhasarpengalaman
lan pamanggih para siswa:
1. Menapa para siswa remen dhateng
geguritan ? Yen remen menapa dhasaripun, yen boten remen menapa sebabipun ?
2. Kajawi geguritan, ing kasusastran
Jawi, menapa ingkang dipunmangertosi para siswa ?
3. Kadospundi pamanggihipun para
siswa bab pamilihing tembung ing geguritan” Aja Kuwatir Pahlawanku” ?
4. Geguritan “Aja Kuwatir
Pahlawanku” isinipun :
a. Gampil dipunpahami
b. Angel dipunpahami
5. Menapa intisarinipun geguritan “
Aja Kuwatir Pahlawanku” ?
II. Micara
Standar Kompetensi : Mengungkapkan pikiran, pendapat, gagasan dan
tanggapan dalam berbagai bentuk wacana lisan dan non- lisan tentang bahasa,
sastra dan budaya Jawa dengan menggunakan santun bahasa atau unggah-ungguh
bahasa sesuai dengan konteks budaya Jawa.
Kompetensi
Dasar: Menceritakan
berbagai pengalaman berbahasa Jawa sesuai dengan konteksnya.
Indikator :
* Menceritakan secara lisan pengalaman pribadi dan atau orang
lain (yang lucu, menyenangkan, mengharukan, dsb) dengan pilihan kata dan
ekspresi yang sesuai dalam bahasa Jawa tingkat tutur ngoko dan atau karma.
* Menanggapi
pengalaman yang diceritakan orang lain dengan bahasa Jawa tingkat tutur ngoko
dan atau krama
Materi : Dhiskusi bab geguritan
|
A. Geguritan
Ingkang kedah dipungatosaken nalika
maos geguritan 4 W:
1. Wicara =
pocapan / lafal
2. Wirama = irama / lagu
3. Wiraga = solah / gerak, pasemon /
raut muka
4. Wirasa = penjiwaan.
Katrangan :
Nalika maos geguritan , posapan
kedah cetha, boten groyok, blero utawi mangu-mangu ( ragu-ragu ). Kedah saged
ngucapaken aksara kanthi leres, umpaminipun mbedakaken aksara a/o; t/th; d/dh;
è/ é/ ê, lsp.
Iramaning tiyang maos geguritan
saged minangka pandudut (daya tarik) tiyang ingkang mirengaken. Sora utawi
boten iramanipun kalarasaken kaliyan isinipun geguritan. Geguritan kanthi tema
perjuwangan temtu anggenipun maos sora (banter), semangat. Beda kaliyan maos
geguritan isi kesusahan, kasmaran temtunipun pamaosipun langkung alon, sareh.
Ebahing badan lan pasuryan (rai)
kedah dipungatosaken kedah luwes (ora kaku) lan sampun ngantos ketingal
kadamel-damel.
Wirasa kaetrepken kaliyan isining
geguritan umpaminipun : nesu, gumbira, sisah, kejem, wibawa, getun, lsp.
B. Dhiskusi.
Sawise para siswa nyemak wong /
siswa / kanca maca geguritan banjur dhiskusi karo kancamu, carane :
Gawe klompok watara bocah 4 – 5.
Sing dirembug / bahan dhiskusi umpamane :
Bab sing digatekake nalika gawe geguritan.
Bab sing digatekake nalika maca geguritan.
Bab sing kudu disingkiri nalika maca geguritan.
Kaluwihane geguritan katandhingake kasusastran liyane.
Kawigatene para mudha marang geguritan.
Carane nglestarekake geguritan.
Asile dhiskusi ditulis sing becik, bisa ditempelaku
ing mading sekolah, supaya bisa diwaca lan migunani tumrap siswa liyane.
III. Maca
Standar Kompetensi
: Mampu membaca dan memahami berbagai teks bacaan
tentang bahasa, sastra dan budaya serta menganalisis struktur dan isinya.
Kompetensi
Dasar : 1. Membaca geguritan.
2. Melagukan dan memahami tembang
Macapat
Indukator
: 1. a. Membaca geguritan
b.
Mengidentifikasi ungkapan-ungkapan yang mengandung nilai-nilai budi pekerti
dalam geguritan
2. a.
Melagukan tembang macapat.
b.
Mengidentifikasi ungkapan-ungkapan yang mengandung nilai-nilai budi pekerti
dalam tembang macapat
Materi :
1. Membaca geguritan
2. Melagukan tembang macapat
|
A. Lomba Maca Geguritan
Carane nindakake lomba maca geguritan :
1. Gawe
klompok 5 – 8 siswa.
2. Anggone
lomba, bisa milih papan sing cocog, umpamane: ing taman sekolah, hall,
perpustakaan, ruang ketrampilan. Klompok siji lan sijine yen bisa aja nganti
awor panggonan.
3. Miliha
salah siji siswa sing dadi ketua.
4. Geguritan
sing kanggo lomba bisa disinau dhisik ing omah.
5. Saben
siswa saklompok kabeh kudu maju lomba geguritan.
6. Sing
dibiji 4 W, kaya katrangan ing dhuwur.
7. Saben
siswa duwe biji kanca saklompoke, banjur diwenehake ketua klompoke supaya
dijumlah.
8. Bijine
antarane 60-100.
9. Sing dadi
juwara klompok, ditandhingake ing kelas, banjur ana juwara kelas (tata carane
padha karo lomba klompok).
10. Juwarane bisa milih klas.
Conto daftar biji geguritan :
No.
|
Nama Siswa
|
Wicara
|
Wirama
|
Wiraga
|
Wirasa
|
Jumlah
|
1.
|
||||||
2.
|
||||||
3.
|
||||||
Lst.
|
B. Bahan Lomba Geguritan
Sing dienggo lomba bahane bisa milih salah siji ing
ngisor iki :
a. Geguritan
anggitane Bambang Nursinggih, Aja Kuwatir Pahlawanku.
b. Geguritan
anggitane Wisnoe Wardhana, Laku Utama
c. Geguritan
anggitane Drs. Wahyu S.T, Piwelinge Ibu.
LAKU UTAMA
Anggitane : Wisnu Wardhana
Lakuning urip para satriya
laku yeku tata cara
tata mamrih tumatane jagad
cara murih gangsaring panindak
tumuju mring karahayon
ayuning tri buwana
lestarining kamulyan jati.
Urip teges makarti
kanthi pakarti kang pekoleh
lelambaran budi luhur
kalakon lumaku mulus
rawe-rawe rantas malang-malang putung
sagung pepalang ing marga
satriya hambengkas karya
nora mindhon gaweni
Satriya rembesing madu
solah bawa manis titis
tedhaking amara tapa
suci nora kaworan rereged
turasing andana warih
sung pepadhang myang pamudharan
Laku utama nora biyen saiki
lakuning jalma linuwih
kaluwihan tapa brata
kalebu ing jagad rame
ing ngendi ana, ana perbawa
sunaring kabecikan
aruming kaendahan
tumanduk samaning gesang
rumesep ing balung sungsum
resep idhep-idhep mantep.
PIWELINGE IBU
Anggitane : Drs. Wahyu ST
Ngger, diati-ati aja seneng nyenyandhung
arum endah kembang bakung
kesrimpung slendang
kesandhung gelung
kagubel kalung
Ngger, aku tansah ndonga lan ngidung
supaya kacekel anggonmu mbujung
aku tansah eling piwelinge ibu
nalika aku arep budhal sinau
Ngger, urip mono awujud laku
ombyaking donya aja kapaelu
aja kapilut gebyaring lampu
kang kairing jejogedan lan gumuyu
Ngger, urip kang prasaja
aja mung mburu barang donya
ditansah eling lan waspada
swarga ora dumunung ing kedheping netra
tansaha dedonga marang kang maha kwasa
Matur nuwun ibu
pangandikamu rumasuk ing balung sumsumku
pindha latu mangalad-alad jroning kalbu
saengga paiting bratawali ora tau keprungu
aku setya tuhu marang piwelingmu
kang putra tansah nyuwun pangestu.
C. Tembang Macapat
Tembang macapat kalebu asiling
kabudayan Jawa. Lumrah diarani puisi terikat sebab anggone gawe nuhoni aturan
tertamtu: guru lagu, guru wilangan, guru gatra.
Coba tembang Gambuh iki tembangna
ijen utawa bebarengan. Yen durung bisa, bisa ngrungokake kaset tembang macapat,
ngrungokake bapak/ ibu guru nembang, utawa nyuwun priksa marang bapak/ ibu
utawa sapa wae sing bisa nembang.
GAMBUH
Cakepan: Wulang Reh, Paku Buwana IV.
3 5 5 5 3 5 6
Ja ngan-ti ke – ban - jur
6 5 3 2 2 3 5 5 3 5 6
Sa – ba-rang po – lah kang no – ra ju - jur
2 1 6 1 2 2 2 2 2 3 1 6 5
Yen ke-ban - jur sa – yek – ti ko – jur tan be – cik
1 2 2 2 3 1 2 3
Be-cik ngu-pa – ya - a I – ku
3 5 6 5 3 2 3 1 2
Pi – tu – tur ing-kang sa - yek-tos
Cakepan liyane :
♣ Pitutur bener iku
Sayektine apantes tiniru
Nadyan metu saking wong sudra papeki
Lamun becik nggone muruk
Iku pates sira anggo
♣ Ana pocapanipun
Adiguna adigang adigung
Pan adigang kidamgh, adigung pan esthi
Adiguna ula iku
Telu pisan mati sampyoh
♣ Si kidang umbagipun
Ngandelaken kebat lumpatipun
Pan si gajah ngandelaken geng a inggil
Ula ngandelaken iku
Mandine kalamun nyakot.
1. Teges tembung
♣ polah : tumindak
♣ sayekti : sanyatane
♣ kojur : cilaka
♣ ngupaya : golek
♣ muruk : nuturi, mulang
♣ adigang : ngendelake kekuwatane
♣ adigung : ngendelake kaluhurane, kaluwihane
♣ adiguna : ngendelake kepinterane
♣ esthi : gajah
♣ umbag : watak
2. Mangsuli Pitakon.
Wangsulana adhedhasar pamanggihipun para siswa
piyambak !
Kadospundi wekasanipun tiyang ingkang boten jujur ?
Pitutur lan tumindak ingkang kedah dipunconto ingkang
kadospundi ?
Sinten ingkang dados gegambaran gadhah watak adigang,
adigung lan adiguna ?
Ingkang gadhah watak adigang, adigung, adiguna bakal
cilaka, menapa buktinipun ?
Piwulang menapa ingkang saged kapendhet saking tembang
Gambuh ing nginggil ?
IV. Nulis
Standar
Kompetensi : Mampu mengungkapkan
pikiran, pendapat, dan gagasan tentang bahasa, sastra, dan budaya Jawa dalam
ragam tulis.
Kompetensi
Dasar : 1. Membaca gancaran ( prosa)
2. Membuat geguritan
Indikator : 1. Membuat gancara (
prosa) menggunakan bahasa yang sederhana.
2. a.
Menentukan tema geguritan
b. Membuat geguritan
c.
Memasukan ajaran moral atau nilai-nilai budi pekerti dalam geguritan yang
dibuat.
Materi : Membuat gancaran dan
menulis geguritan.
|
A. Gancaran
Gancaran inggih menika prosa utawi andharan bebas,
kados dene yen damel karangan.
Tugas
Sekar
Gambuh ing nginggil ( 4 pada ) kadamela gancaran ngangge ukara prasaja.
|
|
B. Gawe
geguritan.
Geguritan saged kawastanan puiasi
bebas, sebab langkung mardika (Cacahing tembung, larik) boten kaiket paugeran
tertamtu kados tembang. Sanajan ukaranipun kathah nanging maknanipun kempel,
manunggal lan runtut. Caranipun damel geguritan kanthi damel cengkorongan ( kerangka)
utawi boten. Urut-urutanipun damel umpaminipun :
1.
Nemtokaken tema
2. Milih
irah-irahan ( judul) ingkang sae, narik kawigatosaning pamaos, sokur yen cekak
aos/ mentes.
3. Milih
tetembungan ingkangsae
4.
Antawisipun irah-irahan la nisi, kedah wonten sambungipun
5. Saged migunakaken purwokanthi,
basa lan susastra.
Kadamela geguritan ingkanng temanipun ing ngnadhap
menika, saged milih salah setunggal :
1. Kabudayan
/ kesenian
2. Kaendahan
3. Katresnan
4.
Perjuwangan.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar